Łopatki Polskie - Miejsce pamięci w dawnej piaskowni- pomnik poświęcony nieznanej dokładnie liczbie osób, które w tym miejscu Niemcy rozstrzelali w 1939 roku. Różne źródła podają liczbę zabitych na 800-10000. Twórcy pomnika przyjęli najbardziej prawdopodobną liczbę około 2500 pomordowanych.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Książki - Miejsce pamięci w dawnej piaskowni - pomnik poświęcony pamięci 58 Polaków rozstrzelanych w tym miejscu przez Niemców we wrześniu 1939 roku. Drugie po Łopatkach największe miejsce masowych mordów w gminie Książki.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Kurkocin - Miejsce pamięci- w 1939 roku Niemcy zamordowali w tym miejscu około 500 osób, głównie mieszkańców powiatu wąbrzeskiego.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Małe Radowiska - Kurhany - prawdopodobnie najstarsze w okolicy ślady bytności człowieka, miejsca pochówku z przed 1200-1000 lat p.n.e.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Mgowo - Miejsce pamięci- w tym miejscu 3. listopada 1939 roku Niemcy zamordowali 14 mieszkańców Wiewiórek.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Nielub - Miejsce pamięci - pomnik ku czci ośmiu mieszkańców Wąbrzeźna zabitych w tym miejscu przez Niemców w 1939 roku.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Nielub - Cmentarz rodowy - w lesie niedaleko dworu znajduje się cmentarz rodziny von Vogel. Do dziś zachowały się jedynie murowane części podziemne grobów oraz ozdobne krzewy wokół.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Uciąż - Miejsce pamięci- w tym miejscu 20. września 1939 roku Niemcy zamordowali Stanisława Ratynę. Twórcy pomnika upamiętnili również żołnierzy poległych w walce o wieś.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Książki - Cmentarz żołnierzy radzieckich - zbiorowa mogiła i pomnik poświęcony pamięci 138 żołnierzy Armii Czerwonej, którzy zginęli wyzwalając Książki spod niemieckiej okupacji. Najcięższe walki trwały w tym miejscu pod koniec stycznia 1945 roku- Niemcy zaciekle bronili ważnej linii kolejowej.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Dębowa Łąka - Pomnik Niepodległości- w pierwotnej formie wzniesiony w 1929 roku, następnie w 1939 roku zniszczony przez Niemców. Został odbudowany w 1988 roku dzięki staraniom mieszkańców gminy Dębowa Łąka.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Pływaczewo - Pomnik Władysława Klimka - ustawiony ku czci posła na sejm, wójta, społecznika Władysława Klimka rozstrzelanego przez Niemców w piaskowni w Łopatkach.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Ryńsk - Polskie schrony bojowe - wybudowane w 1939 roku, zachowane bez wyposażenia
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Sosnówka - Pomnik druha Alojzego Behringa - w tym miejscu 28 marca 1974 roku zginął tragicznie przy gaszeniu pożaru lasu druh Alojzy Behring, członek Zakładowej Ochotniczej Straży Pożarnej "ERG" z Wąbrzeźna.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Zapomniane cmentarze w Gminie Książki
Poniżej znajduje się główna mapa, na której oznaczono zapomniane cmentarze na terenie Gminy Książki.
Pod mapą umieszczono zestawienie z podziałem na miejscowości, przy których znajduje się odnośnik do numeru na głównej mapie.
Na terenie gminy Książki znajduje się 14 opuszczonych, zniszczonych cmentarzy- ewangelickich, baptystycznych, cholerycznych oraz jeden rodowy. Ich powierzchnia wynosi od 600m2 do 3200m2, a liczba nagrobków od 1 do 70. Cmentarze zachowane są w zróżnicowanym stanie- od całkowitego zarośnięcia przez gęste zarośla, po równomierne obrośnięcie starodrzewem, od zachowania pojedynczych resztek nagrobków, po czytelne tablice i resztki ogrodzenia.
• Cmentarze ewangelicko- unijne- 10 cmentarzy na terenie gminy, łącznie znajdowało się na nich 356 nagrobków, najwięcej cmentarzy ewangelicko- unijnych znajduje się w Osieczku- 4
• Cmentarze baptystów- 1 cmentarz w Książkach- tu znajdowała się kaplica baptystów, na cmentarzu znajdowały się 34 nagrobki
• Cmentarze choleryczne- 2 cmentarze w Książkach i Łopatkach, łącznie znajdowało się na nich 101 nagrobków
• Cmentarz rodowy- 1 cmentarz w Łopatkach, mieścił 1 nagrobek
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Brudzawki
Cmentarz ewangelicko - unijny
Cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, położony w pobliżu starej szkoły. Na powierzchni ok. 1800m2 znajduje się ok. 70 nagrobków. Jeden z nich ma czytelną tablicę nagrobną – 30 czerwca 1887r. został tam pochowany 35- letni właściciel ziemski – August Neske. Kilka innych nagrobków jest częściowo zachowanych, jednak teren cmentarza porastają gęste zarośla. Jest to jeden z nielicznych cmentarzy w naszej gminie, na którym zachowały się murowane słupki ogrodzeniowe oraz niekompletne ogrodzenie jednego z nagrobków.
Cmentarz oznaczony na głównej mapie numerem 1
|
Hier ruhet in Gott Der Besitzer AUGUST NESKE geb. d. 28 April 1852 Gest. d. 30 Juni 1887 In Alter von 35 Jahren 2 Monaten 2 Tagen Auf frohes Wiedersehen  |
Tu spoczywa w Bogu WÅaÅciciel ziemski AUGUST NESKE ur. 28 kwietnia 1852 zm. 30 czerwca 1887 w wieku 35 lat 2 miesiÄcy 2 dni Do miÅego zobaczenia  |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Książki
Cmentarz choleryczny
Cmentarz z drugiej połowy XIX wieku, położony przy ulicy Okrężnej. Na powierzchni ok. 2000 m2 znajduje się 36 nagrobków. Jeden ma czytelna tablicę – została tam pochowana 29 – letnia Elizabeth Gürke. Około 10 nagrobków jest częściowo zachowanych, cmentarz porastają niskie krzewy i trawa. Jest to jeden z nielicznych cmentarzy na terenie naszej gminy, z zachowanym murowanym słupkiem ogrodzeniowym oraz studnią.
|
Hier ruhet in Gott Meine geliebte Frau Elizabeth Gürke geb. Ewert *12 3 1900 +24 9 1929 Nur einen Trost im Leid es geben kann Die ich geliebt siÄ ging mir nur uoran  |
Tu spoczywa w Bogu Moja ukochana żona Elizabeth Gürke zd. Ewert *12 3 1900 +24 9 1929 Jedynym pocieszeniem w smutku jest to, że mogÅem CiÄ kochaÄ Â |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Cmentarz ewangelicko-unijny
Cmentarz prawdopodobnie z XIX wieku, położony około 150 metrów od szosy w kierunku Rywałdu. Na powierzchni 2500m2 częściowo zachowały się dwa nagrobki, ich pierwotna liczba nie jest znana. Jest to jeden z najgorzej zachowanych cmentarzy naszej gminy, cały jego teren porośnięty jest gęstymi krzakami.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Cmentarz baptystów
Cmentarz z początku XX wieku, położony przy dzisiejszej ulicy Świerkowej. Służył miejscowym baptystom posiadającym swoją kaplicę przy dzisiejszej ulicy Wierzbowej. Na powierzchni 2500m2 znajdowały się 34 nagrobki, z czego niektóre zachowały się do dziś. Na cmentarzu nie zachowała się żadna tablica nagrobna, cały obszar porośnięty jest gęstą roślinnością.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Łopatki
Cmentarze: choleryczny, rodowy i ewangelicko- unijny, oznaczone na głównej mapie numerami 5, 6, 7
Cmentarz choleryczny
Cmentarz z drugiej połowy XIX wieku, położony ok. 100 m od szosy w kierunku Łopatek. Na 600m2 mieściło się 65 nagrobków z czego ok. 20 zachowało się częściowo do dziś. Zachowały się 3 tablice nagrobne, z czego jedna jest w całości czytelna. Jest to jeden z niewielu cmentarzy z zachowanym metalowym krzyżem, pod którym regularnie palą się znicze.
|
Hier ruhet in Gott Unsere herzensgute Mutter Schwigerin u Grossmutter Tochter Schwigertochter Schwester Ottilie Gahr geb. Fagien *12.5.1884 +16.9.1933 Wie du geliebt uns allezeit Vergilt dir Gott Ewigkeit. Â |
Tu spoczywa w Bogu Nasza dobrego serca  Matka Szwagierka Babcia Ciotka Córka Synowa Siostra Ottilie Gahr zd. Fagien *12.5.1884 +16.9.1933 Jak Ty nas miÅowaÅaÅ, tak Bóg umiÅuje Ciebie na wiecznoÅÄ.  |
|
Hier ruhet in Gott Maria Rotzoll 1855 â 1916 |
Tu spoczywa w Bogu Maria Rotzoll 1855 â 1916 |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Cmentarz rodowy
Cmentarz założony w połowie XIX wieku przez nieznanego z imienia Jankowskiego, położony ok. 100 metrów od szosy w kierunku Wąbrzeźna, za gospodarstwem nr 89. Na powierzchni 1200m2 znajdował się jeden nagrobek, ekshumowany w 1890 roku. Szczątki Jankowskiego przeniesiono wtedy do Poznania, gdzie prawdopodobnie mieszkała jego rodzina. Do dziś po środku cmentarza zachowało się zagłębienie terenu, obsadzone starodrzewem, gdzie prawdopodobnie znajdowało się miejsce pochówku.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Cmentarz ewangelicko - unijny
Cmentarz z początku XX wieku, położony przy szosie w kierunku Wąbrzeźna, obok gospodarstwa nr 23. Na powierzchni ok. 3200m2 znajdowały się 24 nagrobki. Część z nich zachowała się do dziś, na trzech z nich zachowały się tablice nagrobne, niestety słabo czytelne. Ewenementem tego cmentarza jest przyczepiona do jednego z nagrobków zalaminowana kartka z treścią tablicy nagrobnej. Na cmentarzu został ustawiony stary drewniany krzyż z cmentarz parafialnego w Łopatkach.
|
Erdmann ( Lopatki)
Johanna (1), Karl (2) Robert (3)
-Ruhet in Frieden-
Deine Tochter (1) Enklin (2) und Schwester (3) Johanna Wendel (Deutschl.)
Deine Enkel (1), Urenkel (2) und Nichten (3) Heide und Ingrid Wendel (Deutschl.) |
Erdmann ( Łopatki)
Johanna (1), Karl (2) Robert (3)
Spoczywają w pokoju -
Wasza córka (1), wnuczka (2) i siostra (3) Johanna Wendel (Niemcy)
Wasz wnuk (1), prawnuk (2) i siostrzenice/ bratanice (3) Heide i Ingrid Wendel (Niemcy) |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Łopatki Polskie
Cmentarz ewangelicko- unijny oznaczony na głównej mapie numerem 8.
Cmentarz ewangelicko- unijny
Cmentarz z początku XX wieku, położony kilkadziesiąt metrów od szosy w kierunku Szczuplinek. Na powierzchni 3000m2 znajdowało się 61 nagrobków, z których część zachowała się do dnia dzisiejszego. Częściowo czytelna jest jedna tablica nagrobna pochodząca z 1918r. Cały obszar cmentarza porośnięty jest starodrzewem.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Szczuplinki
Cmentarz ewangelicko- unijny oznaczony na głównej mapie numerem 9.
Cmentarz z początku XX wieku, położony w centrum wsi. Na powierzchni 800m2 znajdowało się 37 nagrobków, część z nich zachowało się do dnia dzisiejszego. Obszar cmentarza porośnięty jest bujną roślinnością.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Osieczek
Cztery cmentarze ewangelicko- unijne, oznaczone na głównej mapie numerami 10, 11, 12, 13.
Cmentarz ewangelicko - unijny
Cmentarz oznaczony na głównej mapie numerem 10.
Cmentarz z początku XX wieku, położony bezpośrednio przy szosie w kierunku Wąbrzeźna, obok gospodarstwa nr 60. Na powierzchni 3600m2 znajdowały się 42 nagrobki. Zachowały się trzy tablice nagrobne, z czego jedna jest częściowo czytelna.
|
Hier ruhet in Gott Christine Nails geb. Templin geb. 2 11 1860 gest. 16 12 1931 |
Tu spoczywa w Bogu Christine Nails zd. Templin ur. 2 11 1860 zm. 16 12 1931 |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Cmentarz ewangelicko- unijny
Cmentarz oznaczony na głównej mapie numerem 11.
Cmentarz z początku XX wieku, położony przy drodze polnej, będącej przedłużeniem ulicy Okrężnej w Książkach. Na powierzchni 3200m2 znajdowało się 35 nagrobków, z czego część zachowała się do dnia dzisiejszego. Zachowała się jedna tablica nagrobna – w 1902r. Został tam pochowany 23-letni Oskar Kliß. Cały obszar cmentarza porośnięty jest gęstymi krzakami.
|
Hier ruhet in Gott Oskar Klià * 7 september 1879 + 17 september 1902 |
Tu spoczywa w Bogu Oskar Klià * 7 wrzeÅnia 1879 + 17 wrzeÅnia 1902 |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Cmentarz ewangelicko - unijny
Cmentarz oznaczony na głównej mapie numerem 12.
Cmentarz z początku XX wieku, położony kilkadziesiąt metrów od szosy w kierunku Fryzanowa. Na powierzchni 3000m2 znajdowało się 55 nagrobków, z czego ok. 30 zachowało się do dnia dzisiejszego. Zachowało się pięć tablic nagrobnych, z czego trzy czytelne całkowicie, a dwie prawie w całości. Cały obszar cmentarza porośnięty jest gęstymi krzakami.
|
Hier ruhet in Gott Emil Grapentin geb. 2. Febr. 1884. gest. 19. April 1912. |
Tu spoczywa w Bogu Emil Grapentin ur. 2. Lutego 1884. zm. 19. Kwietnia 1912. |
|
Hier ruht in Gott meine liebe Frau Unsere unvergessliche Mutter Schwieger u Grossmutter Emilie Sieg Geb. Goerke * 11.2.1855 +2.3.1932 Ruhe senst in Frieden |
Tu spoczywa w Bogu Moja ukochana żona Nasza niezapomniana matka Szwagierka i babcia Emilie Sieg zd. Goerke * 11.2.1855 +2.3.1932 Spoczywa w pokoju |
|
 Hier ruhet in Gott Unser iniggeliehtes Tochterchen u. Schweisterchen Ingeborg Templin geb. 20.1.1934 gest.28.9.1934 Ach viel zu früh, verlierst du die denen die jetzt am still Grabe dich beweinen |
 Tu spoczywa w Bogu Nasza ukochana Córeczka I siostrzyczka Ingeborg Templin Ur.20.1.1934 Zm.28.9.1934 Ach zbyt wczeÅnie OpuÅciÅaÅ nas [...] |
|
 Hier ruhet in Gott Unser iniggeliehtes Tochterchen u. Schweisterchen Gertrude Templin geb. 24.1.1895 gest.9.5.1895 /nieczytelne/ |
 Tu spoczywa w Bogu Nasza ukochana Córeczka I siostrzyczka Gertrude Templin Ur.24.1.1895 Zm.9.5.1895 /nieczytelne/ |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Cmentarz ewangelicko- unijny
Cmentarz oznaczony na głównej mapie numerem 13.
Cmentarz z początku XX wieku, położony na rozwidleniu dróg gminnych- przedłużenie ul. Botanicznej w Książkach, powstały na planie trójkąta. Na powierzchni 1800m2 znajdowało się 29 nagrobków, z czego kilkanaście zachowało się do dnia dzisiejszego. Zachowały się dwie tablice nagrobne, z czego jedna całkowicie czytelna – w 1933 roku został tam pochowany 23-letni Willy Schulz.
|
Hier ruhet in Gott Sohn und Bruder Willy Engelhart Schulz geb. 26 7 1910 gest. 2 5 1933 Sei getreu bis in den Tod so will dir die Krone das Lebens geben /nieczytelne/ 2 10 Auf Wiedernseh! |
Tu spoczywa w Bogu Syn i Brat Willy Engelhart Schulz Ur. 26 7 1910 Zm. 2 5 1933 „Bądź wierny aż do śmierci, a dam ci koronę żywota” Ap 2, 10 Do widzenia! |
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
Blizno
Cmentarz ewangelicko- unijny oznaczony na głównej mapie numerem 14.
Cmentarz ewangelicko - unijny
Cmentarz z początku XX wieku, położony w centrum wsi, bezpośrednio przy drodze w kierunku Bursztynowa. Na powierzchni 1200m2 znajdowało się 26 nagrobków, z czego kilkanaście zachowało się do dnia dzisiejszego. Zachowała się jedna tablica nagrobna z 1918 roku, niestety słabo czytelna. Jest to jedyny cmentarz w gminie z zachowanym prawie kompletnym ogrodzeniem grobu.
- autor: © Maciej Sacha - Społeczny Konserwator Zabytków
